Het auteursrecht ontstaat automatisch zodra je een origineel werk creëert dat in een concrete vorm is uitgedrukt. De twee belangrijkste voorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming zijn dat het werk origineel moet zijn (een eigen intellectuele schepping) en dat het in een tastbare of waarneembare vorm bestaat. Er is geen registratie of formele procedure vereist om bescherming te krijgen. Het auteursrecht beschermt niet de ideeën zelf, maar wel de manier waarop deze ideeën zijn uitgedrukt. In België en de EU duurt deze bescherming gedurende het leven van de auteur plus 70 jaar na diens overlijden.
Wat zijn de basisvoorwaarden voor auteursrecht? #
De basisvoorwaarden voor auteursrecht zijn verrassend eenvoudig. Om in aanmerking te komen voor auteursrechtelijke bescherming moet je werk aan twee fundamentele criteria voldoen:
- Originaliteit: Je werk moet een eigen intellectuele schepping zijn die jouw persoonlijke stempel draagt.
- Concrete uitdrukkingsvorm: Je idee moet zijn vastgelegd in een waarneembare vorm, of dit nu op papier, digitaal of op een andere manier is.
Het mooie van het auteursrecht is dat het automatisch ontstaat op het moment dat je je werk creëert. Je hebt geen ingewikkelde procedures nodig om bescherming te krijgen. Wel is het belangrijk te weten dat alleen de concrete uitdrukking van je idee wordt beschermd, niet het idee zelf.
Het werk moet ook binnen de categorieën vallen die door de wet worden erkend, zoals literaire, muzikale of artistieke werken. Maar deze categorieën worden doorgaans ruim geïnterpreteerd, waardoor veel creatieve uitingen bescherming kunnen genieten.
Hoe werkt het originaliteitscriterium bij auteursrecht? #
Het originaliteitscriterium is vaak het meest besproken aspect van auteursrecht. In essentie betekent ‘originaliteit’ dat je werk een persoonlijke intellectuele schepping moet zijn. Het gaat er niet om dat je werk revolutionair of baanbrekend moet zijn, maar dat het je eigen creatieve keuzes weerspiegelt.
Je werk wordt als origineel beschouwd wanneer:
- Het je eigen creatieve keuzes bevat
- Het niet simpelweg een kopie is van iets dat al bestaat
- Het jouw persoonlijke stempel draagt
Het Europees Hof van Justitie heeft bevestigd dat originaliteit betekent dat het werk “een eigen intellectuele schepping van de auteur” is. De lat voor originaliteit ligt in de praktijk niet bijzonder hoog. Een persoonlijke toets of creatieve keuze kan al voldoende zijn om aan dit criterium te voldoen.
Zo kan een foto van een landschap auteursrechtelijk beschermd zijn als de fotograaf creatieve keuzes heeft gemaakt betreffende lichtinval, compositie, moment van vastleggen, enzovoort.
Moet je je werk registreren voor auteursrechtelijke bescherming? #
Nee, een van de grootste voordelen van het auteursrecht is dat registratie niet nodig is. Zodra je je werk creëert en het in een concrete vorm vastlegt, ben je automatisch beschermd. Dit principe geldt in België, de hele EU en in vrijwel alle landen die zijn aangesloten bij de Berner Conventie.
Hoewel registratie niet verplicht is, kan het wel handig zijn om bewijsmateriaal te verzamelen om je creatiedatum aan te tonen. Dit kan nuttig zijn bij eventuele geschillen. Praktische manieren om dit te doen zijn:
- Een i-depot bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom
- Een geregistreerde brief aan jezelf versturen (zonder te openen)
- Digitale tijdstempels gebruiken
- Je werk deponeren bij een notaris
Deze bewijsmethoden helpen je om aan te tonen wanneer je het werk hebt gemaakt, wat cruciaal kan zijn als iemand anders beweert dat zij het eerst hebben gecreëerd.
Welke werken komen in aanmerking voor auteursrecht? #
Het auteursrecht beschermt een breed scala aan creatieve werken. Vrijwel elke originele creatie die in een waarneembare vorm is vastgelegd, kan bescherming genieten. De meest voorkomende categorieën zijn:
- Literaire werken: boeken, artikelen, gedichten, blogs, scenario’s
- Muzikale werken: composities, songteksten, arrangementen
- Artistieke werken: schilderijen, tekeningen, sculpturen, foto’s
- Audiovisuele werken: films, documentaires, tv-programma’s
- Softwarecode: computerprogramma’s, apps, games
- Architectonische werken: bouwontwerpen, plattegronden
- Databanken: verzamelingen van gegevens (onder bepaalde voorwaarden)
Ook meer moderne creatieve uitingen zoals websites, infographics, emoji’s en zelfs bepaalde social media-posts kunnen auteursrechtelijke bescherming genieten, zolang ze voldoen aan de criteria van originaliteit en concrete vorm.
Hoe lang duurt auteursrechtelijke bescherming? #
In België en de rest van de EU duurt de auteursrechtelijke bescherming gedurende het leven van de auteur plus 70 jaar na diens overlijden. Deze termijn is geharmoniseerd binnen de Europese Unie door de Richtlijn betreffende de beschermingstermijn van het auteursrecht.
Voor werken met meerdere auteurs gaat de termijn van 70 jaar in na de dood van de langstlevende auteur. Bij anonieme werken of werken onder pseudoniem waar de echte identiteit niet bekend is, geldt een termijn van 70 jaar vanaf de eerste publicatie van het werk.
Voor bepaalde types werken kunnen specifieke regels gelden:
- Audiovisuele werken: 70 jaar na de dood van de langstlevende van de hoofdregisseur, scenarioschrijver, dialoogschrijver of componist
- Naburige rechten (voor uitvoerende kunstenaars): 50 tot 70 jaar na de uitvoering of eerste publicatie
Na afloop van deze termijnen valt het werk in het publieke domein, wat betekent dat iedereen het vrijelijk mag gebruiken zonder toestemming.
Wat is het verschil tussen ideeën en concrete uitdrukkingsvormen? #
Een van de meest essentiële principes van het auteursrecht is dat het alleen de concrete uitdrukking van ideeën beschermt, niet de ideeën zelf. Dit onderscheid is cruciaal om te begrijpen wat wel en niet wordt beschermd.
Enkele praktische voorbeelden:
- Het idee voor een verhaal over een tovenaarsleerling is niet beschermd, maar de specifieke tekst en karakters van Harry Potter wel
- Het concept van een dating-app is niet beschermd, maar de specifieke code en interface van Tinder wel
- Het idee om portretten te schilderen met kubistische technieken is niet beschermd, maar een specifiek kubistisch schilderij wel
Dit principe bevordert de culturele vooruitgang doordat iedereen vrij is om voort te bouwen op bestaande ideeën en concepten, zolang ze maar hun eigen originele uitdrukking eraan geven. Het voorkomt ook monopolies op algemene concepten of thema’s die tot de gemeenschappelijke culturele rijkdom behoren.
Wat zijn de belangrijkste takeaways over auteursrechtelijke voorwaarden? #
De belangrijkste punten om te onthouden over de voorwaarden voor auteursrecht zijn:
- Auteursrecht ontstaat automatisch; registratie is niet nodig
- Je werk moet origineel zijn en een concrete vorm hebben
- Ideeën zelf zijn niet beschermd, alleen de manier waarop je ze uitdrukt
- De bescherming duurt tijdens je leven plus 70 jaar na je overlijden
- Een breed scala aan creatieve werken komt in aanmerking voor bescherming
- Hoewel niet verplicht, is het verstandig om bewijsmateriaal van je creatie te verzamelen
Auteursrecht is een krachtig instrument om je creatieve inspanningen te beschermen. Door de basisprincipes te begrijpen, kun je beter geïnformeerde beslissingen nemen over het beschermen en exploiteren van je werk.
Heb je nog vragen over auteursrecht of wil je praktische hulp bij het beschermen van je creaties? Neem dan gerust contact met ons op. We helpen je graag verder met persoonlijk advies toegespitst op jouw specifieke situatie.
