Het korte antwoord is simpel: patent en octrooi zijn precies hetzelfde, alleen gebruiken we in België het woord ‘octrooi’ terwijl in Nederland ‘patent’ de gangbare term is. Beide termen verwijzen naar een exclusief recht op een uitvinding voor maximaal 20 jaar. Deze bescherming geeft je het recht om anderen te verbieden jouw uitvinding te maken, verkopen of gebruiken zonder jouw toestemming. Het verschil zit dus puur in het taalgebruik tussen de twee landen, niet in de juridische betekenis of bescherming die je krijgt.
Wat betekenen de termen patent en octrooi precies? #
Een octrooi (in België) of patent (in Nederland) is een exclusief recht dat de overheid verleent aan uitvinders voor hun nieuwe technische vindingen. Dit recht geeft je gedurende maximaal 20 jaar het monopolie om te bepalen wie jouw uitvinding mag maken, gebruiken, verkopen of importeren. In ruil daarvoor moet je jouw uitvinding volledig openbaar maken, zodat anderen er na afloop van de beschermingsperiode gebruik van kunnen maken.
De verwarring ontstaat vooral doordat België en Nederland verschillende woorden gebruiken voor exact dezelfde vorm van intellectuele eigendom. Het Belgische ‘octrooi’ komt van het Franse ‘octroi’, wat ’toekenning’ of ‘verlening’ betekent. Het Nederlandse ‘patent’ stamt af van het Latijnse ‘patens’, wat ‘openliggend’ betekent – een verwijzing naar de openbare brieven waarmee vroeger privileges werden verleend.
Voor uitvinders maakt het geen verschil welke term je gebruikt. Of je nu een octrooi aanvraagt bij de Belgische Dienst voor de Intellectuele Eigendom (DIE) of een patent bij het Nederlandse Octrooicentrum Nederland, je krijgt dezelfde vorm van bescherming. Belangrijk is dat je begrijpt wat deze bescherming inhoudt: het recht om anderen te verbieden jouw uitvinding commercieel te exploiteren zonder jouw toestemming.
Waarom gebruiken België en Nederland verschillende benamingen? #
De verschillende benamingen voor octrooirecht in België en Nederland hebben historische en taalkundige wortels. België heeft door zijn geschiedenis sterke Franse invloeden in het juridisch taalgebruik, vandaar het woord ‘octrooi’ dat afgeleid is van het Franse ‘octroi’. Nederland daarentegen koos voor het internationaal meer gebruikte ‘patent’, dat in het Engels en vele andere talen de standaardterm is.
Deze verschillen ontstonden in de 19e eeuw toen beide landen hun eigen wetgeving voor industriële eigendom ontwikkelden. België voerde zijn eerste octrooiwet in 1817 in, nog tijdens de Verenigde Nederlanden. Na de Belgische onafhankelijkheid in 1830 behield België veel Franse juridische terminologie, terwijl Nederland geleidelijk meer internationale termen adopteerde.
Interessant is dat beide landen tegenwoordig onder dezelfde Europese en internationale verdragen vallen. Het Europees Octrooiverdrag gebruikt officieel beide termen als synoniemen. Dit betekent dat een Europees octrooi in België en een Europees patent in Nederland exact dezelfde rechtskracht hebben. Voor moderne beschermingsprocedures maakt het dus geen enkel verschil welke term je gebruikt – de inhoud en werking blijven identiek.
Hoe werkt octrooibescherming in de praktijk? #
Octrooibescherming begint met het indienen van een aanvraag waarin je jouw uitvinding tot in detail beschrijft. Deze aanvraag moet technische tekeningen, een gedetailleerde beschrijving en zogenaamde ‘conclusies’ bevatten die exact aangeven waarvoor je bescherming vraagt. Het octrooibureau onderzoekt vervolgens of jouw uitvinding nieuw is, inventief en industrieel toepasbaar.
Zodra je octrooi is verleend, krijg je het exclusieve recht om anderen te verbieden jouw uitvinding te gebruiken voor commerciële doeleinden. Dit betekent concreet dat je:
- Zelf kunt bepalen wie jouw product mag maken of verkopen
- Licenties kunt verlenen tegen betaling
- Juridische stappen kunt ondernemen tegen inbreukmakers
- Je octrooi kunt verkopen of als onderpand gebruiken
De beschermingsduur is maximaal 20 jaar vanaf de aanvraagdatum, mits je jaarlijks de instandhoudingstaksen betaalt. Deze taksen worden elk jaar hoger om te stimuleren dat alleen waardevolle octrooien in stand worden gehouden. Voor geneesmiddelen en gewasbeschermingsmiddelen bestaat de mogelijkheid om onder strikte voorwaarden maximaal 5 jaar extra bescherming te krijgen via een aanvullend beschermingscertificaat.
Belangrijk om te weten is dat octrooibescherming territoriaal werkt. Een Belgisch octrooi geeft alleen rechten in België. Voor bescherming in meerdere landen moet je kiezen tussen afzonderlijke nationale aanvragen, een Europese aanvraag of een internationale PCT-aanvraag. De kosten variëren sterk afhankelijk van het aantal landen waar je bescherming wilt en de complexiteit van je uitvinding.
Welke uitvindingen komen in aanmerking voor octrooibescherming? #
Voor octrooibescherming moet een uitvinding aan drie hoofdcriteria voldoen: nieuwheid, inventiviteit en industriële toepasbaarheid. Nieuw betekent dat de uitvinding nergens ter wereld eerder openbaar is gemaakt. Inventief houdt in dat de uitvinding niet voor de hand ligt voor een vakman. Industrieel toepasbaar betekent dat de uitvinding gemaakt of gebruikt kan worden in enige vorm van industrie, inclusief landbouw.
Voorbeelden van octrooieerbare uitvindingen zijn:
- Technische producten zoals machines, apparaten of chemische stoffen
- Werkwijzen en productiemethoden
- Nieuwe toepassingen van bekende producten
- Technische verbeteringen aan bestaande producten
- Biotechnologische uitvindingen onder bepaalde voorwaarden
Niet alles is echter octrooieerbaar. De Belgische en Europese wetgeving sluit expliciet uit:
- Ontdekkingen, wetenschappelijke theorieën en wiskundige methoden
- Esthetische vormgevingen (hiervoor bestaat modelbescherming)
- Spelregels, mentale processen en bedrijfsmethoden als zodanig
- Computerprogramma’s als zodanig (wel mogelijk in combinatie met technisch effect)
- Presentatie van informatie
- Uitvindingen in strijd met de openbare orde of goede zeden
Een praktisch voorbeeld: een nieuwe smartphone is octrooieerbaar vanwege de technische componenten en werking. De software alleen is dat niet, maar een nieuwe methode om via specifieke hardware batterijverbruik te verminderen wel. Het design van de telefoon valt onder modelbescherming, niet onder octrooirecht.
Waar moet je een octrooi aanvragen voor optimale bescherming? #
De keuze waar je octrooi aanvraagt hangt af van je commerciële strategie en budget. Voor alleen Belgische bescherming volstaat een nationale aanvraag bij de Dienst voor de Intellectuele Eigendom (DIE). Voor bredere bescherming heb je drie hoofdroutes: nationale aanvragen in geselecteerde landen, een Europese octrooiaanvraag, of een internationale PCT-aanvraag die later nationaal moet worden voortgezet.
Een Europese octrooiaanvraag via het Europees Octrooibureau (EOB) is vaak de meest efficiënte route voor bescherming in meerdere Europese landen. Na verlening kun je kiezen in welke landen je het octrooi wilt valideren. Voordelen zijn één onderzoeksprocedure, één taal tijdens de procedure en vaak lagere totaalkosten dan afzonderlijke nationale aanvragen. Het nadeel is dat bij weigering je in alle landen tegelijk je rechten verliest.
De PCT-route (Patent Cooperation Treaty) geeft je meer tijd om te beslissen waar je bescherming wilt. Je dient één internationale aanvraag in die geldig is in meer dan 150 landen, maar moet binnen 30 of 31 maanden beslissen waar je de procedure nationaal voortzet. Dit geeft je tijd om de commerciële waarde van je uitvinding te evalueren voordat je grote investeringen doet in meerdere landen.
Strategische overwegingen bij je keuze zijn onder andere waar je productie plaatsvindt, waar je belangrijkste markten zijn, waar concurrenten actief zijn en wat je budget toelaat. Het benutten van prioriteitsrechten is daarbij belangrijk: binnen 12 maanden na je eerste aanvraag kun je in andere landen aanvragen indienen met behoud van de oorspronkelijke datum. Gezien de complexiteit van deze beslissingen is het verstandig om professioneel advies in te winnen bij een octrooigemachtigde die de procedures kent en je kan begeleiden bij de juiste strategie voor jouw situatie.
Of je nu kiest voor octrooi of patent als term, de bescherming van je uitvinding vraagt om zorgvuldige planning en expertise. Bij intellectueeleigendom.be helpen we ondernemers en uitvinders graag verder met professioneel advies over de beste strategie voor hun innovaties. Neem gerust contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek over de mogelijkheden voor jouw uitvinding.
Veelgestelde vragen #
Kan ik met een Belgisch octrooi ook bescherming krijgen in Nederland, of moet ik daar apart een patent aanvragen? #
Een Belgisch octrooi geeft alleen bescherming in België. Voor bescherming in Nederland moet je ofwel een apart Nederlands patent aanvragen, ofwel kiezen voor een Europees octrooi dat je in beide landen valideert. De meest kostenefficiënte optie voor Benelux-bescherming is vaak een Europese octrooiaanvraag waarbij je na verlening kiest voor validatie in beide landen.
Hoeveel kost het gemiddeld om een octrooi aan te vragen en hoelang duurt het voordat ik bescherming heb? #
De kosten variëren sterk: een nationale aanvraag kost ongeveer €1.000-3.000 aan officiële taksen plus €3.000-8.000 aan gemachtigdenkosten. Een Europese aanvraag is duurder maar efficiënter voor meerdere landen. De procedure duurt typisch 18-36 maanden, maar je hebt vanaf de aanvraagdatum al bepaalde rechten. Voor snellere bescherming kun je versnelde procedures aanvragen tegen extra kosten.
Wat gebeurt er als ik mijn uitvinding al heb gepresenteerd op een beurs voordat ik octrooi aanvraag? #
Helaas verlies je dan in principe je recht op octrooi omdat de uitvinding niet meer 'nieuw' is. Er bestaat echter een beperkte uitzondering: sommige landen kennen een 'grace period' van 6-12 maanden voor eigen publicaties, maar dit geldt niet in Europa. Vraag daarom altijd eerst octrooi aan voordat je je uitvinding openbaar maakt, ook niet aan potentiële investeerders zonder geheimhoudingsverklaring.
Kan ik zelf een octrooi aanvragen of heb ik per se een octrooigemachtigde nodig? #
Je kunt technisch gezien zelf een octrooi aanvragen, maar dit wordt sterk afgeraden. Een octrooigemachtigde kent de complexe juridische vereisten, kan je conclusies optimaal formuleren voor maximale bescherming en vermijdt kostbare fouten. Vooral voor Europese aanvragen is vertegenwoordiging door een erkend gemachtigde zelfs verplicht. De investering in professionele hulp verdient zich meestal terug door sterkere bescherming.
Hoe controleer ik of mijn uitvinding al bestaat en wat doe ik als ik een inbreuk op mijn octrooi vermoed? #
Voor een eerste check kun je gratis zoeken in online databanken zoals Espacenet of Google Patents. Voor een professionele nieuwheidsonderzoek schakel je best een octrooigemachtigde in. Bij vermoeden van inbreuk moet je eerst bewijsmateriaal verzamelen en dan juridisch advies inwinnen. Stuur nooit zelf waarschuwingsbrieven, want onjuiste beschuldigingen kunnen tot schadeclaims leiden. Een gemachtigde kan de situatie analyseren en de beste strategie bepalen.
Is het mogelijk om een octrooi achteraf uit te breiden met nieuwe verbeteringen of moet ik een volledig nieuwe aanvraag indienen? #
Je kunt een octrooi na indiening niet meer inhoudelijk uitbreiden - wat niet in de oorspronkelijke aanvraag staat, kun je niet meer toevoegen. Voor verbeteringen moet je een nieuwe aanvraag indienen. Je kunt wel binnen 12 maanden een 'prioriteit beroepende aanvraag' indienen die voortbouwt op de eerste, of later een apart octrooi aanvragen voor de verbeteringen. Overweeg daarom bij de eerste aanvraag goed hoe breed je je uitvinding wilt beschrijven.
