Auteursrecht beschermt automatisch creatieve werken zoals teksten, muziek en beelden vanaf het moment van creatie, zonder registratie. Een handelsmerk daarentegen moet je actief registreren om je bedrijfsnaam, logo of slogan te beschermen voor commercieel gebruik. Het belangrijkste verschil is dat auteursrecht creativiteit beschermt, terwijl handelsmerken je commerciële identiteit beschermen. Beide vormen van intellectuele eigendom hebben hun eigen toepassingsgebied, beschermingsduur en voorwaarden.
Wat is auteursrecht precies en wanneer ontstaat het? #
Auteursrecht ontstaat automatisch zodra je een origineel werk creëert en vastlegt in een concrete vorm. Je hoeft dus niets te registreren of aan te vragen. Het moment dat je een tekst schrijft, een foto maakt of muziek componeert, ben je direct de rechthebbende. De enige voorwaarde is dat je werk origineel moet zijn en een persoonlijke stempel moet dragen.
Dit betekent dat je werk niet gekopieerd mag zijn van anderen en dat het een minimale mate van creativiteit moet bevatten. Een simpele opsomming van feiten of een standaard formulier krijgt geen auteursrechtelijke bescherming. Je werk moet echt iets van jezelf hebben, een eigen draai of creatieve inbreng.
De automatische bescherming geldt voor allerlei creatieve uitingen: literaire werken, muziekcomposities, kunstwerken, foto’s, films, computerprogramma’s en zelfs architectonische ontwerpen. Zodra je idee een tastbare vorm krijgt (op papier, digitaal, als opname), is het beschermd. Een idee in je hoofd valt nog niet onder auteursrecht, maar zodra je het uitwerkt wel.
Het mooie van auteursrecht is dat het internationaal erkend wordt. Dankzij het Berner Conventie verdrag wordt je werk in meer dan 170 landen automatisch beschermd. Je hoeft dus niet in elk land apart bescherming aan te vragen.
Hoe werkt een handelsmerk en waarvoor dient het? #
Een handelsmerk is een teken dat je producten of diensten onderscheidt van die van anderen. Dit kan een naam, logo, slogan of zelfs een kleur zijn. Anders dan bij auteursrecht moet je een handelsmerk actief registreren bij een officiële instantie zoals het BOIP voor de Benelux of het EUIPO voor Europa. Zonder registratie heb je geen exclusieve rechten.
Het registratieproces begint met een beschikbaarheidsonderzoek. Je controleert of jouw gewenste merk niet al door iemand anders is geregistreerd in dezelfde productklasse. Vervolgens dien je een aanvraag in waarbij je exact aangeeft voor welke producten of diensten je het merk wilt gebruiken. Deze classificatie is belangrijk, want merkbescherming geldt alleen voor de klassen die je opgeeft.
Een handelsmerk moet onderscheidend vermogen hebben. Dit betekent dat consumenten jouw merk moeten kunnen onderscheiden van andere merken. Algemene beschrijvingen zoals “De Beste Bakker” voor een bakkerij worden geweigerd. Het merk moet origineel genoeg zijn om als herkenningspunt te dienen.
De territoriale werking van merkenrecht betekent dat je bescherming alleen geldt in het gebied waar je registreert. Een Benelux-registratie beschermt je in België, Nederland en Luxemburg. Voor bescherming in andere landen moet je daar apart registreren of kiezen voor een EU-merk of internationaal merk.
Het is verstandig om de registratie via een professionele partij zoals een merkgemachtigde te laten verlopen. Zij hebben kennis van het vakgebied, kunnen je merk vakkundig classificeren en minimaliseren de kans op merkweigering. Als een merk niet correct wordt ingediend, wordt het ofwel geweigerd of kan het later nietig worden verklaard.
Welke creatieve werken vallen onder auteursrecht? #
Auteursrecht beschermt een breed scala aan creatieve werken. Literaire werken zoals boeken, artikelen, gedichten en songteksten krijgen automatisch bescherming. Ook muziekcomposities, of het nu gaat om klassieke symfonieën of moderne popsongs, vallen onder auteursrecht. Kunstwerken in alle vormen – schilderijen, beeldhouwwerken, grafisch design – worden eveneens beschermd.
Foto’s genieten auteursrechtelijke bescherming, ongeacht of ze artistiek of documentair van aard zijn. Films en video’s, inclusief korte clips en animaties, vallen ook onder deze bescherming. Computerprogramma’s en software worden als literaire werken beschouwd en krijgen dus auteursrechtbescherming. Zelfs architectonische ontwerpen, zowel de tekeningen als de gebouwen zelf, worden beschermd.
Belangrijk om te weten is wat niet onder auteursrecht valt. Ideeën op zich krijgen geen bescherming, alleen de concrete uitwerking ervan. Feiten, nieuws en algemene informatie zijn vrij te gebruiken. Wiskundige formules, recepten zonder creatieve beschrijving, en standaard formulieren vallen buiten de bescherming.
Ook werken waarvan het auteursrecht is verlopen (meestal 70 jaar na overlijden van de maker) zijn vrij te gebruiken. Deze werken behoren tot het publieke domein. Officiële overheidspublicaties zoals wetten en rechterlijke uitspraken zijn meestal uitgesloten van auteursrechtbescherming.
Wat kan je allemaal als handelsmerk registreren? #
De meest voorkomende vorm is het woordmerk: een naam zonder specifiek lettertype of vormgeving. Denk aan merknamen zoals “Apple” of “Nike”. Beeldmerken zijn logo’s of symbolen zonder tekst, zoals de Mercedes-ster. Gecombineerde merken bevatten zowel woord- als beeldelementen, bijvoorbeeld het Adidas-logo met de merknaam eronder.
Moderne merkregistraties gaan verder dan traditionele vormen. Kleurmerken kunnen geregistreerd worden als ze onderscheidend genoeg zijn, zoals het specifieke paars van Milka chocolade. Geluidsmerken zoals jingles of specifieke geluiden (de MGM-leeuw) kunnen ook beschermd worden. Vormmerken beschermen de driedimensionale vorm van een product, zoals de Coca-Cola fles.
Er zijn ook bewegingsmerken (denk aan de bewegende sterren van Paramount Pictures), hologrammerken, en zelfs geurmerken, hoewel die laatste zeer zeldzaam zijn vanwege de moeilijkheid om een geur grafisch weer te geven.
Niet alles kan als handelsmerk worden geregistreerd. Algemene beschrijvingen van producten of diensten worden geweigerd. Misleidende tekens die consumenten kunnen bedriegen over kwaliteit of herkomst zijn uitgesloten. Tekens die in strijd zijn met de openbare orde of goede zeden worden niet geaccepteerd. Ook officiële symbolen zoals vlaggen en wapenschilden kun je niet als privé-merk registreren.
Voor een succesvolle merknaam registreren is het belangrijk dat je merk voldoende onderscheidend vermogen heeft en niet te beschrijvend is voor je producten of diensten.
Hoelang blijft auteursrecht versus merkbescherming geldig? #
Auteursrecht heeft een veel langere automatische beschermingsduur dan merkrecht. In de meeste landen, waaronder België, geldt auteursrecht tot 70 jaar na het overlijden van de maker. Voor werken met meerdere makers geldt de termijn vanaf het overlijden van de langstlevende maker. Bij anonieme werken of werken van rechtspersonen is de beschermingsduur vaak 70 jaar vanaf publicatie.
Handelsmerken daarentegen hebben een initiële beschermingsduur van 10 jaar vanaf de aanvraagdatum. Het grote verschil is dat je een handelsmerk onbeperkt kunt verlengen, telkens voor periodes van 10 jaar. Zolang je de verlengingstaksen betaalt en het merk actief gebruikt, kan de bescherming eeuwig doorgaan.
Er zijn enkele uitzonderingen op deze standaardtermijnen. In sommige landen is de auteursrechtelijke beschermingsduur korter, bijvoorbeeld 50 jaar na overlijden. Voor bepaalde werken zoals foto’s of toegepaste kunst kunnen afwijkende termijnen gelden. Bij handelsmerken kan de bescherming vervallen als je het merk vijf jaar niet gebruikt, zelfs als je de taksen betaalt.
De verschillen tussen landen kunnen complex zijn. In de VS geldt bijvoorbeeld een ander systeem voor werken gepubliceerd voor 1978. Voor internationale bescherming is het daarom belangrijk om per land de specifieke regels te controleren.
Wanneer heb je auteursrecht nodig en wanneer een handelsmerk? #
Als creatieve professional of kunstenaar vertrouw je vooral op auteursrecht. Dit beschermt je schilderijen, foto’s, teksten of muziek automatisch tegen kopiëren. Je hoeft niets te registreren en kunt direct optreden tegen inbreukmakers. Voor commerciële activiteiten waarbij je een merk opbouwt, is handelsmerkregistratie nodig om je bedrijfsnaam, logo of slogan te beschermen.
Stel je schrijft een boek: de tekst is automatisch beschermd door auteursrecht. Maar wil je de titel als merknaam gebruiken voor merchandising of een boekenreeks, dan heb je een handelsmerk nodig. Een grafisch ontwerper heeft auteursrecht op zijn ontwerpen, maar als een klant het ontwerp als logo wil gebruiken, moet dat als handelsmerk geregistreerd worden.
Voor software-ontwikkelaars geldt dat de code beschermd is door auteursrecht, maar de naam en het logo van de software vereisen merkregistratie. Muzikanten hebben auteursrecht op hun composities, maar hun artiestennaam en albumtitels kunnen als merk geregistreerd worden voor merchandising.
In de praktijk vullen beide beschermingsvormen elkaar vaak aan. Een modeontwerpster heeft auteursrecht op haar ontwerpen én een handelsmerk voor haar merknaam. Een restaurantketen beschermt recepten mogelijk via auteursrecht (als ze creatief genoeg beschreven zijn) en de restaurantnaam via merkrecht.
De keuze hangt af van wat je wilt beschermen en hoe je het commercieel wilt exploiteren. Voor eenmalige creatieve werken volstaat vaak auteursrecht. Voor langdurige commerciële activiteiten waarbij merkherkenning belangrijk is, is handelsmerkregistratie nodig. Wil je optimale bescherming voor je intellectuele eigendom? Neem dan contact met ons op voor persoonlijk advies over de beste strategie voor jouw situatie.
Veelgestelde vragen #
Kan ik zowel auteursrecht als een handelsmerk hebben op hetzelfde werk? #
Ja, dat is zeker mogelijk en komt vaak voor. Een logo kan bijvoorbeeld auteursrechtelijk beschermd zijn als artistiek werk, terwijl je het tegelijkertijd als handelsmerk registreert voor commercieel gebruik. Het auteursrecht beschermt tegen kopiëren van het ontwerp, terwijl het handelsmerk je exclusieve rechten geeft om het als merkteken te gebruiken voor specifieke producten of diensten.
Wat kost het om een handelsmerk te registreren en hoe lang duurt het proces? #
Voor een Benelux-registratie betaal je ongeveer €244 voor één klasse, met €84 extra per toegevoegde klasse. Een EU-merk kost vanaf €850 voor één klasse. Het registratieproces duurt gemiddeld 3-6 maanden als er geen bezwaren zijn. Via een merkgemachtigde betaal je extra servicekosten, maar dit verhoogt je succeskans aanzienlijk en voorkomt kostbare fouten.
Hoe bewijs ik dat ik de auteursrechthebbende ben als er geen registratie is? #
Documenteer de creatie van je werk door conceptversies, schetsen en datumstempels te bewaren. Een digitale tijdstempel via blockchain of een aangetekende brief aan jezelf (poorman's copyright) kunnen als bewijs dienen. Professionele fotografen gebruiken vaak metadata in hun bestanden. Bij twijfel kan een notariële akte of depot bij een auteursrechtenorganisatie extra zekerheid bieden.
Wat gebeurt er als iemand mijn auteursrecht of handelsmerk schendt? #
Bij auteursrechtinbreuk stuur je eerst een sommatie met het verzoek te stoppen en eventueel schadevergoeding te betalen. Bij merkenschending kun je via je merkgemachtigde oppositie voeren of een dagvaarding uitbrengen. In beide gevallen is snel handelen belangrijk. Documenteer de inbreuk goed met screenshots en data, en schakel bij twijfel juridische hulp in voor een effectieve aanpak.
Moet ik het ©-symbool gebruiken om auteursrecht te claimen? #
Nee, het ©-symbool is niet verplicht voor auteursrechtbescherming in landen die het Berner Conventie verdrag hebben ondertekend, waaronder België en Nederland. Het gebruik ervan is wel aan te raden omdat het duidelijk maakt dat je je rechten kent en actief beschermt. Vermeld bij voorkeur: © [jaar] [naam rechthebbende]. Voor handelsmerken gebruik je ® alleen na officiële registratie; daarvoor mag je ™ gebruiken.
Kan ik mijn auteursrecht of handelsmerk verkopen of overdragen? #
Ja, beide vormen van intellectuele eigendom zijn overdraagbaar. Auteursrecht kun je volledig verkopen of in licentie geven voor specifiek gebruik. Bij handelsmerken kun je het merk verkopen, maar let op dat dit vaak gekoppeld moet zijn aan de overdracht van de bijbehorende onderneming of goodwill. Laat voor beide overdrachten een schriftelijke overeenkomst opstellen door een specialist om problemen te voorkomen.
